Jaarfeesten

In het boek is sprake van jaarfeesten. Jaarfeesten waarvoor ik zelf een naam heb gedacht. We weten uit overleveringen de namen van jaarfeesten zoals die in het Keltische gebied werden genoemd. Mijn boek speelt echter niet in de Keltische wereld, maar in de Romeinse wereld. Toch heb ik de jaarfeesten – in de energie – aangehouden zoals deze bekend zijn. Kort gezegd vierden de mensen in voor-christelijke tijden (en eigenlijk ook daarna nog, maar dan met gekerstende namen) vier grote zonnemomenten in het jaar, namelijk de winterzonnewende, de zomerzonnewende en de twee equinoxen, ook wel eveningen genoemd, op het lente- en op het herfstpunt. Daarnaast vierden ze feesten die nauw verbonden waren met de landbouw. Hieronder vind je een overzicht, waarbij ik ben uitgegaan van de bekende Keltische namen. De door mij bedachte namen in het boek staan er steeds bij vermeld. 

Imbolc (1 februari)
Feest van het Nieuwe Leven

Imbolc vertegenwoordigt het moment dat de natuur wakker wordt. De eerste tekenen van het voorjaar zijn zichtbaar. De sneeuwklokjes en krokusjes komen voorzichtig boven de grond uit. Imbolc betekent ‘in de baarmoeder’ en in het Gaelic wordt het ‘Oimelc’ genoemd, ooienmelk.  Het is een tijd van zaden planten, de eerste lammetjes die geboren worden en reiniging.

De godin Brigida (Bridget, Brigit) hoort bij dit jaarfeest, dat op 1 (feestdag van Brigida) of 2 februari (Maria Lichtmis) wordt gevierd.  Met haar witte staf slaat Brigida op de aarde om het zaad wakker te maken, zodat het kan ontkiemen. De sneeuwklokjes steken hun kopjes boven de grond en de ooien geven melk. Er wordt gezegd dat het de tijd is dat Brigida haar groene mantel aantrekt als metafoor voor het ontluikende groen in de natuur. 

In onze streken kende men het als het Ploeg- en Zaaifeest. De Christelijke variant is Maria Lichtmis en is ook een feest van zuivering. Februari was vroeger de maand waarin grote schoonmaak werd houden, de Latijnse naam ‘februa’ betekent dan ook ‘zuivering’.

Brigida is één van de belangrijkste Keltische godinnen. Haar naam betekent ‘de stralende’. Ze staat ook bekend als Bree, Bridie, Brighde, Brighid, Brigid, Bridget, Brigit en Brigantia. In onze streken wordt zij Brigida genoemd. Zij is een drievoudige godin. Niet in de vorm van maagd, moeder en wijze vrouw (zoals meestal de uitleg van de drievoudige godin is) maar van drie identieke zusters met ieder hun eigen kwaliteiten. Eén zuster voor inspiratie, poëzie, zang en dans, één zuster voor smeedkunst en het haardvuur, en één voor heling en voorspellen.
Brigida is beschermvrouwe van kinderen en kraamvrouwen. Volgens een legende buigt ze zich over de wieg van elk kind. Maar eveneens is ze de godin van vruchtbaarheid en beschermt ze het vee. Er bestaat een verhaal over haar, dat ze als kind niet wil eten en slechts melk van een koe wil drinken. Eén van haar totemdieren is dan ook een witte koe met rode oren.
In de Brigida kapel in het Limburgse Noorbeek is nog een beeld van haar te zien met een koe. Ook bevindt zich daar een bron die nog steeds wordt bezocht om ziekten van het vee en oogkwalen te bestrijden. Brigida is godin van de zon en de maan. In de astrologie staan de Zon en de Maan bekend als de lichten die met beide ogen in verband worden gebracht, vandaar dat haar heilige bronwater oogkwalen geneest.

Luister het audiofragment (duur 6:07)

Ostara (21 maart)
Feest van de Bloemen

Wat met Imbolc (1 februari) nog onder de grond was en in de buik, is met Ostara zichtbaar geworden. Het is lente, voorjaar….Alles gaat weer bovengronds, richt zich naar de zon, naar het licht en de warmte. We staan zogezegd in het Oosten, waar de zon opkomt en de dag begint. 
Op 21 maart zijn dag en nacht even lang. Net zoals met de dageraad dag en nacht elkaar even raken, zo raken de lichte en de donkere helft van het jaar elkaar even aan tijdens de lente-equinox. Daarna wint het licht van de duisternis.

Nog steeds wordt het oude woord ‘Eostre’ gebruikt voor het christelijke Pasen: Easter in Engeland en Östern in Duitsland. Dit zou dus komen van Ostara of anders Eostre; een Germaanse godin die geassocieerd wordt met het voorjaar, met vruchtbaarheid en met de dageraad.

De Romeinse godin van de dageraad Aurora – zeker in de spelling Ausosa - hoort ook in dit rijtje. Bij de Grieken heet zij Eos, duidelijk verwant met Eostre. Eos wordt beschreven als een jonge, stralende, vruchtbare vrouw, die de zon begeleid. Het begin van de lente is, qua seizoen, gelijk aan het moment van zonsopkomst in het oosten op een dag! Het oosten, de lente en de dageraad horen etymologisch bij elkaar. Het moment van de dageraad is voor ons ook het moment van ontwaken. Je gaat van onbewust naar bewust. Waar dromen past bij de nacht, bij het onbewuste en de winter, passen de gedachten, het denken, het bewuste bij de lente en het oosten.

Beltane (1 mei)
Feest van Vruchtbaarheid en Leven

Op de avond van 30 april en op 1 mei vieren we het meifeest. Dit feest werd Beltane genoemd bij de Kelten en was voor hen het begin van de zomer. In onze streken stond het feest ook bekend als Walpurgisnacht, maar meestal heette het gewoon Meifeest. Het feest is beroemd en berucht om zijn erotische symboliek en seksuele losbandigheid. Beltane betekent ‘schitterend of helder vuur’; ' Bel' = vuur.

Heilig Huwelijk
Beltane is te zien als het feest van het Heilig Huwelijk. Een feest dat gaat om vruchtbaarheid en bevruchting. Om het samenkomen van het mannelijke en het vrouwelijke. De Godin is op haar mooist in een tooi van bloesem en bloemen. De God is groen en gehoornd. Deze vruchtbaarheid is overal in de natuur om ons heen zichtbaar. Maar het vindt ook plaats tussen de God en de Godin, tussen man en vrouw. Tegelijk gaat het ook om een innerlijk huwelijk van de mannelijke en vrouwelijke energieën binnen in jezelf. Dit is het feest van het werkelijke kosmische orgasme, dat alleen bereikt wordt in volledige eenwording. Het is de vermenging van de rode stroom van de Godin,(gesymboliseerd door het menstruatiebloed) met de witte stroom van de God (gesymboliseerd door sperma). Maar het is ook de neergaande en opgaande, de ingaande en uitgaande energiestroom. Als deze stromen in harmonie zijn met elkaar ontstaat eenwording en daarmee vruchtbaarheid en creativiteit.
Dit proces wordt uitgebeeld in het ritueel van het dansen om de meipaal, waarbij een paal met een meikrans of hoepel versierd wordt met rode en witte linten. Soms worden slangen in de bast van de meipaal gekerfd. De met slangen en linten versierde paal is te zien als de kosmische boom die hemel en aarde verbind en als de energetische stroom in je eigen lichaam die je verbindt met de hogere en met de aardse krachten. Ook is het een symbool voor de fallische mannelijkheid. De krans bovenin staat voor het vrouwelijk geslacht. Door het vlechten van de rode en witte linten tijdens de lintendans worden de beide energieën harmonieus met elkaar verbonden.

Litha/zomerzonnewende (21 juni)
Midzomer

Midzomer is het moment met de langste dag en de kortste nacht, de nacht van het midzomerfeest. De zon heeft zijn hoogste punt bereikt en manifesteert zich als de levensschenker. We vieren weliswaar deze langste dag vol overvloed, vruchtbaarheid en vreugde, maar tegelijk markeert deze dag de overgang naar de donkere tijd van het jaar. Tijdens de midzomernacht wordt de vreugde nog steeds geuit met grote vuren. Ook Midzomer is een vruchtbaarheidsfeest, net als Beltane (1 mei). Wanneer op de late avond het vuur is gedoofd springen de paren over de smeulende resten om zo gezuiverd te worden. Ook het vee werd door de boeren tussen de vuren door gedreven om zich van de vruchtbaarheid voor een grote gezonde veestapel te verzekeren. Vroeger werd de as van deze grote vuren vervolgens in huis bewaard om te beschermen tegen donder en bliksem. Nog steeds springen paganisten over het vuur - of lopen tussen brandende kaarsen door - om zich met die kracht te vullen en om symbolisch datgene weg te ‘branden’ dat ze niet meer nodig hebben.

Een ander veel voorkomend gebruik is het plukken van een zogenaamde 'kruidwis'. Een boeket van zeven of negen kruiden/bloemen die werd/wordt opgehangen in huis (of boven de staldeur) ter bescherming tegen ziekten, plagen en onheil. Eerst wordt de kruidenwis van het voorgaande jaar verbrand in het midzomervuur.

Zomerelfjes
Midzomer wordt de meest magische nacht van het jaar genoemd. Zo is het bekend dat de rituelen tijdens midzomer soms ontmoetingen met elfen bevatten! De associatie met elfen op deze speciale dag wordt zeer duidelijk benoemd in het beroemde A Midsummer Night's Dream door Shakespeare. Er wordt verteld dat 'het kleine volkje', de elfen, kabouters en de feeën makkelijker gezien kunnen worden tijdens midzomer, en dat dit één van de dagen is, dat de sluier tussen de werelden dun is.

Midzomer in vele culturen
De zomerzonnewende wordt in vele plaatsen over de gehele wereld gemarkeerd door onder andere steencirkels, uitgekerfde markeringen of tunnelachtige passages waardoor licht alleen tijdens de zonnewende scheen. Dit toont aan dat mensen van vervlogen tijden deze dag belangrijk genoeg vonden en zoveel moeite namen om berekeningen te maken om de zonnewende te kunnen voorspellen en vastleggen.
Inheemse Amerikaanse stammen hebben medicijnwielen (steencirkels) gebouwd, die in overeenstemming zijn met het reizen van de zon tijdens de zomerzonnewende. Ook van de beroemde steencirkel Stonehenge wordt gezegd dat het een astrologisch centrum is, omdat de steenblokken zo zijn opgesteld dat ze exact de opkomst en ondergang van de zon en de maan op belangrijke data als midwinter- en midzomerdag aangeven. De bewegingen van de zon, de maan en grote sterren konden zo worden gevolgd; verduisteringen konden worden voorspeld en de 12 goden gerelateerd aan de dierenriem konden op de juiste datum worden aanbeden. Ook in Ierland kunnen we nog steeds het zeer indrukwekkende heiligdom Newgrange bezoeken. Dit is een grafmonument met daaromheen een steencirkel. Boven de ingang van de heuvel met ganggraf is een raamkist gemaakt. Door deze opening schijnt de zon met de winterzonnewende bij zonsopgang naar binnen, waardoor de heilige ruimte binnenin zo een dag of twaalf per jaar gedurene een kwartiertje verlicht is.

Lughnassad / Lammas (1 augustus)
Feest van het eerste Graan

Het eerste oogstfeest; de oogst van het graan.In de Keltische wereld is de zomer over haar hoogtepunt heen, al zijn de dagen vaak warm en broeierig, met veel kans op onweer. De 'Hondsdagen'  (die eind juli starten) zijn hier berucht voor. Het eerste graan dat werd geoogst werd als graanpop geofferd en de laatste graanhalmen op een akker werden door veel mannen tegelijk neergehaald, zodat niet een iemand verantwoordelijk was voor de symbolische dood van de graangod. Lughnassad is genoemd naar de god Lugh, de Keltische god van de zon of het licht. Lammas is de gekerstende naam van het feest.  

Herfstevening / mabon (21 september)
Feest van de Oogst

Op 21 september wordt het volgens onze kalender herfst. Maar volgens de Keltische kalender (een die veel dichter bij de natuur stond dan onze kunstmatige kalender) vieren we dan juist het hoogtepunt van de herfst. Op deze dag is het net zo lang licht als donker. Dus vieren we het evenwicht tussen licht en donker; het evenwicht tussen dag en nacht, leven en dood, zomer en winter. Nu staat de tijd van terugtrekking en afsterving voor de deur. Een tijd die energetisch lijkt op het laatste kwartier van de maancyclus. Zij is over de plek van haar volheid heen, maar nog lang niet volledig verdwenen.

Maar ook kunnen we ons dankbaar voelen voor de oogst die is binnengehaald. Niet altijd meer door onszelf, maar dan toch door anderen, waardoor er de lange winter die voor ons ligt, genoeg te eten zal zijn. Daar kunnen we Moeder Aarde dankbaar voor zijn. Ook kunnen we met dankbaarheid terugkijken op onze eigen persoonlijke groei van het afgelopen jaar. Het is de tijd van de oogstfeesten (fruitoogst, notenoogst, wijnoogst). De appel is natuurlijk het symbool van de oogst en van de levensoogst. De appel verwijst indirect ook naar de andere wereld, die de Kelten Avalon (Appelland)  noemden.

De naam Mabon is pas in de vorige eeuw in zwang geraakt. Daarnaast hadden de Germanen vroeger op 29 september de ‘thing-dag’, waarop recht werd gesproken en conflicten werden bijgelegd.

Samhain (31 oktober)
Feest van de Doden

Lang geleden kondigde de volle maan van eind oktober de jacht aan. Men bereidde zich voor op de winter en men legde een voorraad aan voor de komende maanden. Voor alle Indo-Europese stammen gold het begin van de winter als het begin van het nieuwe jaar. Alleen konden plaatselijk grote verschillen optreden in de datum die hiervoor werd aangehouden. De Kelten noemden het Winterfeest Samhain (uitspraak: sauwen of sowin) en vierden het op de vóóravond van november.

Het Winterfeest was bij alle Europese volkeren ook het moment dat de doden geacht werden terug te keren naar de wereld van de levenden om er tot na Midwinter te blijven. De Germanen en Kelten geloofden, net als de Grieken, Romeinen en alle andere Indo-Europese stammen, dat er iets van een mens of dier blijft bestaan na de dood en voortleeft in een andere wereld. Deze andere wereld raakt de onze, maar is ervan afgescheiden. Om de andere wereld te bereiken moet de overledene altijd door een barrière heen. Soms is er een afgrond of diepe rivier die hij of zij moet oversteken. Soms is de andere wereld een eiland in de zee dat men moet zien te bereiken. Ook wel is er een ondoordringbare omheining waarin een opening gevonden moet worden.

De kerk keurde het vereren van de overledenen af. De doden gingen volgens de kerkleiders naar de hemel, de hel of het vagevuur en ze bleven niet bij hun graf rondhangen. Maar de oude gewoonten wilden niet slijten en om de dodenverering te kerstenen, mochten op 1 november, met Allerheiligen, de heiligen worden vereerd. Volgende oude heidense gewoonte werd dit feest gevierd op de vóóravond, in het Engels All Hallow's Eve genoemd, al snel afgekort tot Halloween. In Europa raakte het feest in de 19e eeuw in onbruik en kwam in de tweede helft van de 20e eeuw uit de Verenigde Staten weer terug, maar nu meer als kindervermaak (trick or treat) en als een griezelfeest, dan als de spil van de heidense jaarfeesten die het ooit was geweest. Namelijjk het eren van de voorouders. 

Er is nog een andere poging gedaan om het heidense Samhainfeest te kerstenen. In het jaar 1006 werd door paus Johannes XIX op 2 november Allerzielen ingesteld. Het feest was bedoeld om het lot van de arme zielen te gedenken en op die dag voor hun zieleheil te bidden. Tijdens het bidden zouden de zielen tijdelijk uit het vagevuur verlost zijn en door het graf met wijwater te besprenkelen, werd je geacht de brandwonden te helen. In de praktijk was Allerzielen voor het gewone volk een gelegaliseerde aanleiding om hun geliefde doden te eren. De graven werden versierd en er werd meestal een lampje op gebrand. Ook werd eten en drinken, ondanks protesten van kerkelijke zijde, op de graven neergezet. In Beieren en Oostenrijk werd vaak de periode van 30 oktober tot 8 november aangeduid als Seelenwoche en gebruikt om het contact met de doden te onderhouden. Nog steeds worden op 2 november op veel plaatsen in de christelijke wereld, ook in Nederland, de graven schoongemaakt, met bloemen versierd en van een lichtje voorzien.

Yule/Winterzonnewende (21 december)
Midwinter

Uitgaande van de Keltische en Germaanse tijdrekening begon de winter op 1 november, op Samhain. Zes weken later bevinden we ons dan in het midden van de winter, het moment van de winterzonnewende.

De zonnewende (of in het Latijn solstitium oftewel zonnestilstand) is het punt waarop de zon het noordelijkste of zuidelijkste punt bereikt. Op aarde hebben we deze posities de Kreeftskeerkring (noorden) en de Steenbokskeerkring (zuiden) genoemd.  De zonnewende is het punt waarop de zon exact boven de betreffende keerkring staat.

Vanaf de winterzonnewende gaat de zon langzaamaan weer richting de Kreeftskeerkring, waardoor de dagen op het noordelijk halfrond weer langer worden.

Op deze bijzonder dag, waarop het licht terugkeert en de dagen weer gaan lengen, is het fijn om je even af te stemmen op dat licht. Als symbool daarvan hebben mensen al eeuwenlang vuren aangelegd op midwinter- of yule-avond.

Op de winterzonnewende (meestal 21 december; soms 22 december) wordt er een grote hoeveelheid zonne-energie over de aarde uitgestort. Het duurt dertien dagen voordat deze geheel en al op aarde geland is. Het zijn bijzondere dagen waarin rust van belang is, om goed te kunnen opvangen welke energie dat is. Het is de geboorte (en terugkeer) van het licht. Deze kosmische energie is vooral goed te voelen als we stil zijn en slapen. In dromen kunnen signalen en tekens tot ons komen die ons aanwijzingen kunnen geven over het jaar dat voor ons ligt. Het is een magische periode!

Luister het audiofragment (duur 8:11)

De twaalf heilige nachten
De Twaalf heilige nachten kennen wij tegenwoordig als de nachten tussen 25 december en 6 januari, de tijd die de drie koningen nodig hadden om vanuit het oosten aan te komen in Bethlehem, waar in de kerstnacht Jezus was geboren. En precies midden in deze periode vieren wij onze jaarwisseling. Deze opvatting is echter pas na de kerstening ontstaan. De impact van de Twaalf nachten is in vroeger tijden veel groter geweest dan wij nu nog ervaren.

De Twaalf nachten waren al een begrip bij onze verre voorouders. Zij vierden de overgang van het oude in het nieuwe jaar met een feestperiode van twaalf dagen en nachten. Zeer waarschijnlijk is Oud & Nieuw zelfs het oudste feest ter wereld dat in verschillende tradities op evenzo verschillende wijzen wordt gevierd. Bij de Germaanse volkeren lag het hele maatschappelijke leven gedurende die twaalf dagen en nachten stil. Gebeurde dit niet, dan geloofde men dat dat ongeluk bracht. Er mocht geen graan gedorst worden, omdat anders al het koren zou bederven zover als men het dorsen kon horen. Men moest niet uit een open bron drinken, hoesten moest men in een bak, een emmer of een ton, omdat het anders ziekte zou brengen en een vader mocht zijn kind niet uit het oog verliezen, omdat het anders zou veranderen in een watervat of tobbe. Ook tussen vijanden heerste in deze dagen een wapenstilstand, die vaak zelfs wettelijk verplicht was, en in de huishoudens gold het als het oproepen van onheil, wanneer men tijdens deze twaalf dagen en nachten de was deed, brood bakte of peulvruchten at.

Voorspellingen
De twaalf dagen tussen Kerst en Driekoningen heetten in vroegere eeuwen ook wel ‘lotdagen’. Om de toekomst te kennen, begaf men zich tijdens deze dagen zwijgend naar een wegenkruispunt waar men luisterde en lette op voortekens die zowel het weer als ook andere gebeurtenissen aanduidden. Het woord ‘lot’ duidt hier niet op noodlot, maar wordt gebruikt in de oude betekenis van ‘luister’. Elke nacht gaf een voorspelling voor een van de komende twaalf maanden. Dromen tijdens de Twaalf heilige nachten zouden hetzelfde voorspellende karakter hebben. Oeroude overleveringen verhalen van geesten van de gestorvenen die in de nachten de levende mensen bezoeken.

Heel de aarde lijkt dus in ruste. Maar schijn bedriegt. De aarde is een levend organisme, dat net als de mens, net als het tij van eb en vloed een in- en een uitademing kent. Wat ademt de aarde dan in en uit? Scheppingskrachten, levenskrachten. Dat is ook te zien aan de bomen en bloemen en de geboorte van jonge dieren. ’s Winters trekken deze scheppingskrachten zich terug in de aarde. Niet om daar in slaap te vallen, maar om daar voorbereidingen te treffen voor weer nieuw leven. De winter is dus de periode dat de krachten in de aarde het sterkst zijn.

Een minder bekend fenomeen, afkomstig uit het noorden, is de zogenaamde Mother’s night. De Moeders Nacht. Eigenlijk vond die plaats op de eerste nacht van de 12 heilige nachten (die voor hen startte op 21 december bij de zonnewende), maar die natuurlijk ook mooi past op de heilige nacht waarin Maria geëerd wordt als de Moeder van Jezus; het christelijke overblijfsel van de Grote Godin.

Tijdens de Moeders Nacht kwam het huishouden bijeen om de Disir te eren. Dat zijn de beschermende vrouwelijke voorouders, de voormoeders dus, van een familie of een clan. De tafel werd mooi gedekt en er waren extra borden speciaal voor hen. Het  voedsel werd na afloop van de feestelijke maaltijd begraven als een soort offer aan hen. 

De Moeders Nacht werd ook geassocieerd met een speciale bede voor de kinderen aan Maria. Wederom een overblijfsel van een ouder ritueel waar Maria voor in de plaats is gekomen.